κάντε κλικ εδώ
«Τα άτομα με ψυχικές διαταραχές δεν διαφέρουν από τους άλλους ανθρώπους και διεκδικούν τα ίδια βασικά δικαιώματα στη ζωή: επαρκές εισόδημα, αξιοπρεπή στέγη, δυνατότητες για μόρφωση, δουλειά, φίλους, κοινωνικές σχέσεις» (J. Chamberlin).
Τα λόγια αυτά ανήκουν στην Judi Chamberlin, μια δυναμική προσωπικότητα του κινήματος διεκδίκησης των δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχική ασθένεια. Παρ' ότι έχει περιγραφεί σε μια μακρά σειρά διακηρύξεων και συμφώνων, το ζήτημα των δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχικές διαταραχές δεν έχει ουσιαστικά μετουσιωθεί σε πρακτικές που να εξασφαλίζουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και να κατοχυρώνουν βασικές αρχές της ιατρικής ηθικής.
Στέρηση δικαιωμάτων
Ο στιγματισμός των ανθρώπων που νοσούν από ψυχικές διαταραχές αποτελεί βασική αιτία για τη στέρηση των δικαιωμάτων τους. Παράλληλα, οι διακρίσεις σε όλους τους τομείς της ζωής και η κοινωνική απομόνωση που προδιαγράφει το στίγμα -σε συνδυασμό με τις λειτουργικές και κοινωνικές αδυναμίες που οφείλονται στην ψυχική νόσο- καθιστούν τη διεκδίκηση και εξασφάλιση ακόμα και των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων ιδιαίτερα δυσχερή.
Στην παρούσα οικονομική συγκυρία, πολλοί άνθρωποι αντιμετωπίζουν την οικονομική δυσπραγία, την ανεργία, αλλά και την κοινωνική αποδιοργάνωση. Σε περιόδους κρίσης η κοινωνική επιθετικότητα οξύνεται, με θύματα, πάντα, τις πιο ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού. Για την ομάδα των ψυχικά ασθενών, που διαχρονικά βιώνει τον κοινωνικό αποκλεισμό και στερείται τις ευκαιρίες που ορίζουν την ποιότητα ζωής -την εργασία, τη στέγη, την κατάλληλη φροντίδα υγείας- αυτή η κοινωνική πραγματικότητα είναι πολύ πιο επαχθής. Ετσι, η ανάγκη για κοινωνική προάσπιση των ατόμων με ψυχικές διαταραχές έρχεται στο προσκήνιο με επείγοντα τρόπο.
Υποβάθμιση υπηρεσιών
Κατά γενική ομολογία, στις περιόδους οικονομικής -και, συνακόλουθα, κοινωνικής- κρίσης, ο τομέας της ψυχικής υγείας είναι από τους πρώτους που πλήττονται. Η υποχρηματοδότηση, υποστελέχωση και γενικότερη υποβάθμιση των υπηρεσιών έχει σοβαρότατο αντίκτυπο, αν αναλογιστεί κανείς ότι κατά τις περιόδους κρίσης η συμπτωματολογία από την ψυχική σφαίρα παίρνει επικίνδυνες διαστάσεις. Η ανεπάρκεια των κοινοτικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας σε συνδυασμό με την έλλειψη κοινωνικών υποστηρικτικών συστημάτων απειλούν να θέσουν τη φροντίδα των ατόμων με σοβαρή ψυχική νόσο σε θεραπευτικές «λογικές» του παρελθόντος. Ο επανεγκλεισμός σε ιδρύματα, παρότι έχει στηλιτευτεί απερίφραστα ως κατ' εξοχήν αντι-θεραπευτική πρακτική, ενδέχεται να αποτελέσει «λύση» στην απουσία θεραπευτικών επιλογών. Η αύξηση των νοσηλειών σε περιόδους κρίσεων αποτελεί εν μέρει συνέπεια της ανεπαρκούς θεραπευτικής αντιμετώπισης σε επίπεδο κοινότητας, καθώς αυτό που καθιστά αναγκαία μια νοσηλεία είναι συχνά η αδυναμία πρόληψης ή έγκαιρης παρέμβασης. Τόσο ο τομέας της πρόληψης όσο και αυτός της αποκατάστασης είναι εκείνοι που ως επί το πλείστον υφίστανται τις συνέπειες της συρρίκνωσης των πόρων στην ψυχική υγεία. Τα αποκαταστασιακά προγράμματα κοινωνικής υποστήριξης, εργασιακής κατάρτισης και επανένταξης -που επιβάλλεται να αποτελούν μέρος της αντιμετώπισης της σοβαρής ψυχικής διαταραχής- τείνουν να θεωρηθούν «πολυτέλεια», στερώντας έτσι τον ασθενή από τη δυνατότητα ισότιμης ύπαρξης στην κοινωνία, τη δυνατότητα να ζήσει μια παραγωγική και πλήρη ζωή.
Οι ανεπάρκειες στην παροχή υπηρεσιών υγείας ενδυναμώνουν και διαιωνίζουν τις διακρίσεις, εν είδει φαύλου κύκλου, καθώς η φτωχή έκβαση της ασθένειας παγιώνει στις προσλήψεις της κοινής γνώμης τις στερεότυπες πεποιθήσεις της δυσλειτουργικότητας και του «κοινωνικού παρασιτισμού» των ψυχικά ασθενών. Παράλληλα, πεποιθήσεις που σχετίζονται με την επικινδυνότητα και την «αντικοινωνική» συμπεριφορά των ατόμων με ψυχική νόσο -που επίσης ενισχύονται από την ελλιπή θεραπευτική αντιμετώπιση- οδηγούν σε σκεπτικισμό τις νομοθετικές αρχές αναφορικά με ζητήματα σεβασμού της προσωπικής ελευθερίας και συντελούν στην εφαρμογή μέτρων περιοριστικού και καταναγκαστικού χαρακτήρα.
«Μοχλός πίεσης»
Το πλαίσιο αυτό καθιστά ιδιαίτερα δύσκολη την προάσπιση των δικαιωμάτων των ασθενών και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους. Με αυτό το δεδομένο, το κίνημα της συνηγορίας για την ψυχική υγεία, η κοινωνική διαμεσολάβηση για την υποστήριξη του λόγου του κοινωνικά αδύναμου, για την προάσπιση των δικαιωμάτων των ατόμων με ψυχική νόσο, αποτελεί ένα σημαντικό «μοχλό πίεσης» στην πραγμάτωσή τους· η παρούσα συγκυρία είναι η πλέον κρίσιμη για την ενεργοποίησή του.
Τα λόγια της Chamberlin που παρατίθενται στην αρχή του κειμένου αποτυπώνουν με τη μεγαλύτερη ενάργεια το πόσο θεμελιώδεις είναι οι διεκδικήσεις του κινήματος της συνηγορίας - εργασία, εισόδημα, στέγη, μόρφωση, κοινωνική και προσωπική ζωή, σεβασμός και αξιοπρέπεια. Το πόσο μακριά βρισκόμαστε ακόμα από την ουσιαστική κατάκτηση αυτών των δικαιωμάτων είναι κάτι που πρέπει να συγκλονίσει και να κινητοποιήσει όσους έχουν την -καθόλου αυτονόητη τελικά- τύχη να θεωρούν αυτά τα αγαθά δεδομένα.
«Τα άτομα με ψυχικές διαταραχές δεν διαφέρουν από τους άλλους ανθρώπους και διεκδικούν τα ίδια βασικά δικαιώματα στη ζωή: επαρκές εισόδημα, αξιοπρεπή στέγη, δυνατότητες για μόρφωση, δουλειά, φίλους, κοινωνικές σχέσεις» (J. Chamberlin).