κάντε κλικ εδώ
Του Γεωργιου Xριστοδουλου*
Πριν από λίγες ημέρες αποχαιρετίσαμε τον Γιώργο Λυκέτσο, επιφανή ψυχίατρο και καθηγητή της Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Αθηνών που έφυγε από κοντά μας «πλήρης ημερών» σε ηλικία 95 ετών, ύστερα από πολλά χρόνια ενεργού παρουσίας στο επιστημονικό και κοινωνικό στερέωμα της πατρίδας μας.
Θα επιχειρήσω μια αποτίμηση του έργου και της συνεισφοράς του, αφού προηγουμένως επισημάνω ότι την εποχή που λειτούργησε ο Λυκέτσος ως ψυχίατρος, τα πράγματα διέφεραν πολύ από αυτό που είναι σήμερα. Επειτα από εκπαίδευσή του στην Αγγλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες ο Λυκέτσος ανέλαβε τη διεύθυνση της ψυχιατρικής κλινικής του Δρομοκαΐτειου σε μια περίοδο που το μοναδικό σχεδόν οπλοστάσιο του ψυχιάτρου ήταν η παρατήρηση, η φύλαξη και πολλές φορές η καθήλωση του ψυχικώς πάσχοντος. Αποτελεσματικά φάρμακα για την αντιμετώπιση της ψυχοπαθολογίας δεν υπήρχαν (τα πρώτα φάρμακα ανακαλύφθηκαν στη δεκαετία του ’50). Ηταν η εποχή που οι πάσχοντες από ψυχικά νοσήματα ονομάζονταν «τρελοί» και η γραμμή που χώριζε τους λεγόμενους υγιείς από τους «τρελούς» ήταν κάθετη και αδιαπέραστη.
Ο Λυκέτσος επιχείρησε να αλλάξει αυτή την κατάσταση και το πρώτο βήμα προς την κατεύθυνση αυτή ήταν να αποσύρει τα κάγκελα από τα παράθυρα των ασθενών - ένα βήμα προς τον εξανθρωπισμό και τον αποϊδρυματισμό. Ενεθάρρυνε επίσης (με το παράδειγμά του) την επικοινωνία με τους ασθενείς - μια μορφή ψυχοθεραπείας, τη μόνη που οι συνθήκες της εποχής επέτρεπαν. Σήμερα όλα αυτά θεωρούνται δεδομένα, όμως εκείνη την εποχή αποτελούσαν επανάσταση. Την εποχή εκείνη, στις άλλες χώρες της Ευρώπης η μέθοδος της ηλεκτροσπασμοθεραπείας ήταν η μόνη αποτελεσματική μέθοδος για την αντιμετώπιση ορισμένων καταστάσεων. Ο Λυκέτσος δεν είχε μηχάνημα, είχε όμως τη βούληση να βοηθήσει τους ασθενείς του με αυτή τη μέθοδο. Μαζί με έναν τεχνικό, τον Αθανασούλα, έφτιαξαν μηχάνημα και βοηθήθηκαν οι ασθενείς του. Ο,τι πίστευε ωφέλιμο το επιχειρούσε και το κατόρθωνε. Ερχόταν συχνά σε σύγκρουση για να κάμψει τις αντιστάσεις των διοικητικών, αλλά και πολλών συναδέλφων του. Δεν γινόταν όμως διαφορετικά. Για πολλά χρόνια το όνομα του Λυκέτσου είχε συνδεθεί με τον εκσυγχρονισμό του Δρομοκαΐτειου.
Αργότερα ο Γιώργος Λυκέτσος ασχολήθηκε με πιο σύγχρονους τομείς, την ψυχική υγιεινή (ιδρύοντας, με τον καθηγητή Γεράσιμο Αλιβιζάτο, την Πανελλήνια Ενωση Ψυχικής Υγιεινής) και την Ψυχοσωματική Ιατρική. Και στους δύο αυτούς τομείς είχε σημαντικές επιτυχίες. Κανείς δεν γνώριζε και δεν εξηγούσε τόσο καλά τους ψυχοσωματικούς μηχανισμούς και γενικότερα την επαλληλία σωματικών και ψυχικών νοσημάτων όσο ο Λυκέτσος και η αυθεντία του στον τομέα αυτό ήταν ιδιαίτερα επωφελής για τους φοιτητές του και τους ειδικευόμενους γιατρούς.
Ο Γιώργος Λυκέτσος βοήθησε με όλες του τις δυνάμεις την Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία. Είμαι προσωπικά ευγνώμων για τη στήριξη αυτή. Σε δύο τομείς η συμβολή του υπήρξε αποφασιστικής σημασίας. Ο ένας αφορούσε τη συμβολή του στην αντιμετώπιση της πληγής της Λέρου (δηλαδή της κατάστασης που διαμορφώθηκε από τις απαράδεκτες συνθήκες νοσηλείας των χρόνιων ασθενών του ψυχιατρείου της Λέρου που είχε οδηγήσει στον στιγματισμό της ελληνικής ψυχιατρικής και της ελληνικής κοινωνίας στο σύνολό της). Στον Γιώργο Λυκέτσο ανατέθηκε η προεδρία της ομάδας εργασίας που επισκέφθηκε επί μέρες τη Λέρο, κατέγραψε τις ανάγκες και πρότεινε λύσεις. Αυτό έγινε το 1989 και η σχετική έκθεση υποβλήθηκε στο υπουργείο Υγείας και δημοσιεύθηκε στο περιοδικό της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας (Ψυχιατρική, τόμος 1, τεύχος 3, 1990). Ο δεύτερος τομέας αφορούσε στην ενεργό συμμετοχή του στις εκπαιδευτικές δραστηριότητες της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας στην Ελλάδα και σε πολλές χώρες του κόσμου όπου με τη μεγάλη του κλινική εμπειρία πλούτιζε τις γνώσεις όλων μας, Ελλήνων και ξένων.
Οπως προκύπτει από τις διηγήσεις των συνεργατών του, ο Λυκέτσος δεν ήταν εύκολος στην καθημερινή του λειτουργία ως κλινικός γιατρός. Επέμενε στη λεπτομέρεια, είχε πολλές απαιτήσεις από τους συνεργάτες του και αξίωνε από τους άλλους την ίδια αφοσίωση και εργατικότητα που είχε και ο ίδιος. Ολοι όμως αναγνώριζαν τις αρετές του και τις τεράστιες προσπάθειές του να ταράξει τα νερά που, την εποχή εκείνη ήσαν απελπιστικά στάσιμα. Τις αρετές αυτές και την ενεργό απασχόλησή του με την ψυχική υγεία στη χώρα μας διατήρησε μέχρι το τέλος της ζωής του. Τις αρετές αυτές μεταβίβασε στο παιδί του, τον Κώστα Λυκέτσο, που διαπρέπει ως καθηγητής της Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins στις Ηνωμένες Πολιτείες. Φεύγοντας από τη ζωή, ο Γιώργος Λυκέτσος άφησε πίσω του ένα δυσαναπλήρωτο κενό. Αφησε όμως επίσης μια πλειάδα συνεργατών που σχεδόν όλοι έχουν ξεχωρίσει στο στερέωμα της επιστήμης μας. Αυτή πιστεύω ότι ήταν η μεγαλύτερη ικανοποίησή του και η μεγαλύτερη ανταμοιβή για τις προσπάθειες μιας ζωής.
* Ο καθηγητής Γεώργιος Χριστοδούλου είναι επίτιμος πρόεδρος της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας.